Ze strijdt voor rechtvaardigheid in het aardbevingsgebied. Susan Top van het Groninger Gasberaad laat de overheid niet wegkomen met het verhaal dat de versterking ingewikkeld en wellicht minder nodig is. ,,Het moet goed en het moet nu.’’
In Ten Post komt minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat (EZK) maandagmorgen persoonlijk poolshoogte nemen bij de ontmanteling van de gaswinningslocatie bij het dorp. Het is het begin van het einde van de gaswinning in het grote Groningenveld. Eind 2022 gaat de kraan helemaal dicht. In navolging van Ten Post zal de gaswinning de komende jaren op nog veel meer plekken in de provincie letterlijk uit het zicht verdwijnen.
Dat wil niet zeggen dat de klus daarmee is geklaard, zegt Susan Top. Integendeel. ,,De afbouw van de gaswinning is de beste beslissing ‘ever’ geweest, maar voor Groningen begint het nu pas.’’
Druk op ‘Den Haag’
Top wil namens het Groninger Gasberaad de druk op ‘Den Haag’ houden. Door de talloze bevingen zijn huizen beschadigd en is de schade enorm. Het gaat om miljarden. Niet de gaswinning is het probleem, maar het feit dat de overheid sinds de zware beving bij Huizinge in 2012 een janboel heeft gemaakt van het schadeherstel en de versterking, zegt ze.
Volgens haar dreigt Groningen alleen maar dieper in het moeras te zakken. ,,Ik vraag me vaak af: ben ik te negatief? Nee. Bewoners worden murw gebeukt. Wat nu gebeurt, is waar we al bang voor waren. Namelijk dat het rijk zegt: ‘De gaswinning wordt afgebouwd. Het wordt veiliger in Groningen.’ Maar de gaswinning en de veiligheid zijn niet meer het probleem. De grote vraag is hoe je Groningen achterlaat. Daar kan ik mijn ogen niet voor sluiten.’’
Wat gaat er mis?
,,Er wordt straks een nieuwe versterkingswet behandeld. De lokale en regionale politiek moet daar nog eens goed naar kijken. In de nieuwe wet stelt minister Wiebes bij de versterking de veiligheid centraal. Dat klinkt mooi, maar dat dekt bij lange na de lading van het probleem niet. Het is maar een onderdeel. De kijk van het kabinet op veiligheid is te smal.’’
Hoezo?
,,Er zijn geen doden gevallen bij de bevingen, maar de woningen zijn er niet beter op geworden. Wat je ziet is dat de minister de versterking zo beperkt mogelijk wil houden. Minder ingrijpend en zonder de plus die beloofd is, bijvoorbeeld een verduurzaming van je woning. De plus is uit beeld. Er wordt gezegd: eens bent u aan de beurt, maar u kunt ook afzien van de versterking. Hoe maak je die afweging? Doe je het niet en raak je na nieuwe bevingen dieper in de shit, dan zegt de overheid: je hebt zelf voor niet-versterken gekozen.’’
Zien mensen door de bomen het bos nog wel?
,,De hele handel is weer opgeknipt. Het Nationaal Programma Groningen (NPG) heeft een eigen circus waar de plus in had moeten zitten. Er zijn misverstanden over. Sommige dorpen gaan er blind van uit dat het NPG als smeerolie voor hun dorpsvernieuwing in combinatie met versterken is. Maar de programma’s voor het NPG zijn daar niet duidelijk over. De samensmelting van de Nationaal Coördinator Groningen en het Centrum Veilig Wonen gaat tijd kosten en leidt tot vertraging bij de versterking. Er is geen formele structuur meer waar de samenhang tussen schade, versterken en perspectief wordt ondergebracht. Alles gebeurt nu vooral in losse overleggen. Niemand heeft meer overzicht. Het maakt ook onze positie lastig.’’
Hoe bedoelt u dat?
,,Voorheen zaten maatschappelijke instellingen en politieke bestuurders gelijkwaardig aan tafel. Het Groninger Gasberaad en de Groninger Bodem Beweging brachten kennis en informatie in. Zo hebben we samen een nieuw schadeprotocol gemaakt. Daar zijn heel intensieve gesprekken over gevoerd. Als burgemeester kun je ook niet alles weten. Nu is dat anders. Bestuurders hebben er kennelijk geen belang bij dat we aan de vergadertafel met allerlei problemen aan komen sjouwen. Terwijl we er meestal ook de mogelijke oplossingen bij gaven.’’
Wordt de kennis van het Groninger Gasberaad en de Groninger Bodem Beweging dan wel benut?
,,Ik denk onvoldoende. Het is teleurstellend dat de regio het niet voor ons heeft opgenomen. Je ziet nu bestuurders en ambtenaren binnenlopen die onvoldoende achtergrondkennis hebben. Ze stralen uit dat ze met het verleden niets te maken hebben. Als we de nieuwe Wet Versterking ter discussie willen stellen, kunnen we dat alleen nog achteraf doen. Met een jurist van het ministerie van EZK spraken we over de wet. De vraag was welke tekstaanpassingen we wilden. Dan heb je er niks van begrepen. We willen het hebben over de essentie van deze wet.’’
Daarin staat het model (HRA) dat bepalend is voor de versterking van gebouwen nog steeds centraal?
,,Gooi dat model in de prullenbak! Het biedt schijnveiligheid. Onderzoek heeft uitgewezen dat huizen die op basis van het model niet met voorrang versterkt hoeven te worden, zeer onveilig zijn. Vaak zijn er ook inspectierapporten die dat uitwijzen. Dat zorgt voor groeiende onzekerheid. En een machteloosheid die niet te onderdrukken valt.’’
Waaruit blijkt dat?
,,De RUG doet onderzoek naar de geestelijke gesteldheid van inwoners in het bevingsgebied. De situatie verslechtert. Mensen ontwikkelen overlevingstactieken die ondermijnend werken. Zeker in emotioneel opzicht. Vergelijk het met de mensen die toeslagen kregen en om onverklaarbare redenen ten onrechte jarenlang keihard zijn aangepakt door de Belastingdienst. Baan kwijt, relatieproblemen, schulden en een leven dat ontwricht is. Ook in het bevingsgebied zitten mensen in een verkeerde film en kachelen ze alleen maar achteruit.’’
De schuldbekentenis van de regering leek op die bij de gaswinning.
,,Ja en hoe! Precies op dezelfde manier. Dan hoor je staatssecretaris Menno Snel van Financiën zeggen: ‘Sorry. Zeer vervelend allemaal. Het had zo niet gemoeten. Nogmaals excuses en als u iets wil weten bel dan de belastingtelefoon.’ Hoeveel loketten hebben we hier in het bevingsgebied niet gehad? Snel komt ermee weg. De regeringscoalitie zit potdicht. Pijnlijk en confronterend.’’
Wat verwijt u dit kabinet in het gasdossier?
,,Het kabinet ontloopt de vraag waar het verantwoordelijk voor is. De versterking loopt vast. Als je dan vervolgens de verantwoordelijkheid voor gedupeerden heel smal definieert, namelijk alleen maar voor veiligheid, dan komt er een moment dat mensen niet meer weten wat ze aan de overheid hebben. Bij de versterking zijn steeds meer spelregels die bij mensen meer ellende veroorzaken dan het bestrijden van de fysieke veiligheid.’’
Het verhaal is dat we vooral naar de toekomst moeten kijken?
,,Natuurlijk moet dat, maar hoe laat je Groningen achter? Het rijk heeft hier nog een opgave te doen. Eerst was het hier dweilen met de kraan open. Nu de gaskraan dichtgaat hoeven we ineens niet meer te dweilen? Ik snap dat politieke bestuurders het gasdossier moeilijk en ingewikkeld vinden en naar wegen zoeken om het simpel te houden. Het dichtdraaien van de gaskraan was een historisch besluit, daar wil ik niks aan afdoen. Maar de puinhoop die hier is aangericht moet wel opgeruimd worden. Aan goedkope retoriek over de toekomst hebben we niets. Daar word je alleen maar kriegel van.’’
